Jak zaprojektować wnętrza dla osób z niepełnosprawnością

Najważniejsza wskazówka, rada, jakiej można udzielić w odpowiedzi na pytanie: Jak lepiej zaprojektować przestrzeń dla osób niepełnosprawnych, to rozmawiać z tymi osobami i pytać samych zainteresowanych oraz bliskie im osoby, co komplikuje im życie. I to jest jedyne rozwiązanie, ponieważ człowiek sprawny nie jest w stanie przewidzieć tego, co utrudnia życie osobie z niepełnosprawnością – mówi w rozmowie z Forner TV Agata Wykrzykowska z Wykrzyknik Studio.

– Jestem wielkim zwolennikiem tego, żeby takie miejsca powstawały. A jako że jestem też mieszkańcem Sopotu to od początku uczestniczyłam w dyskusji dotyczącej tego domu: Czemu ma to służyć, czy ma tu powstać, co to oznacza dla miasta, mieszkańców? I pojawiały się różne głosy. Cieszę się jednak, że zostało to doprowadzone do końca i z tego, jak Przyjazny funkcjonuje, bo to nowoczesne, piękne miejsce do kreowania nowych rozdziałów życia dla osób z niepełnosprawnością – mówi na wstępie projektantka, Agata Wykrzykowska z Wykrzyknik Studio, którą namówiliśmy do współpracy przy projekcie Nasz Przyjazny Dom.

W poprzednim wpisie – Nasz Przyjazny Dom w Sopocie z płytami i blatami od Forner – mogliście przeczytać, jak nasze wsparcie, podobnie jak kilku innych firm, pozwoliło doprowadzić do szczęśliwego końca realizację marzeń o bezpiecznym miejscu dla dorosłych osób z niepełnosprawnościami. W Naszym Przyjaznym Domu, który jest zlokalizowany w centrum Sopotu, mieszkają i pracują dorosłe osoby z niepełnosprawnościami.

W tym wpisie dowiesz się nie tylko, jak przebiegało projektowanie wnętrza kuchni i pokoju opiekuna w Naszym Przyjaznym Domu, ale także o tym, jak projektować przestrzeń dla osób z niepełnosprawnościami.

Zapraszamy do lektury i / lub obejrzenia wideo.

Jak została zaprojektowana przestrzeń w Naszym Przyjaznym Domu w Sopocie

– Pierwsza informacja była ogólna: Jest dom, mamy rzuty, trzeba zaprojektować kuchnię, w której mieszkańcom będzie się dobrze funkcjonowało. Ale na pierwszym spotkaniu okazało się, że kuchnia jest pomieszczeniem zamkniętym i liczy 3 na 3 metry, a korzystać ma z niej 16 osób. I to było spore wyzwanie: Wszystko dobrze poustawiać, zrobić tak, aby kuchnia stała się fajnym miejscem, które spełnia także funkcję integracyjną – mówi Agata Wykrzykowska.

– Ta klitka miała tylko oświetlenie w suficie, czyli to była taka przestrzeń trochę w postaci wysokiej studni, wysokiego sufitu, w której nie było można złapać oddechu. Zaczęliśmy więc dyskusję, bo choć ściany były świeżo postawione, to w takiej postaci było to niepraktyczne. Zarząd Fundacji podszedł do tematu elastycznie i stwierdziliśmy, że musimy to pomieszczenie otworzyć. Musimy dać mieszkańcom szanse do tego, żeby oni lubili przebywać w kuchni, żeby chcieli w niej gotować i żeby miejsce to miało też ten wymiar praktyczny w postaci nieuchwytnej wartości, jaką jest integracja i przebywanie we wspólnej przestrzeni. Zapadła więc decyzja o tym, że wyburzymy ścianę i wybudujemy fajną dużą kuchnię – dodaje.

Powstała więc przestrzeń otwarta, zachęcająca do tworzenia wspólnoty: Nie wszyscy muszą być w kuchni, ale wszyscy są cały czas razem. A jedynym zamkniętym pomieszczeniem został składzik gospodarczy.

Wyzwania przy projektowaniu Naszego Przyjaznego Domu

Jednym z pierwszych wyzwań, z jakimi musiała się zmierzyć projektantka kuchni w Przyjaznym, to fakt, że jest to pierwszy taki dom w Polsce. Przez co nie można było korzystać z doświadczeń innych tego typu miejsc, sprawdzić, co zadziałało, a co wymagało zmiany podejścia. Trzeba było przewidywać, co do takiej kuchni wprowadza dynamika grupy, co może się wydarzyć itp.

Kolejnym wyzwaniem było to, że kuchnia powstawała dla dużej grupy dorosłych osób. W standardowych przestrzeniach jest to albo restauracja, czyli ściśle zorganizowana kuchnia albo kuchnie są po prostu mniejsze, ponieważ pracuje w niej maksymalnie kilka osób. A w Przyjaznym założenie było takie, że ma to być przestrzeń, która przeznaczona jest dla kilkunastu osób, które np. wstają o jednej porze i chcą sobie jednocześnie zrobić herbatę czy kawę, przygotować obiad itp. Długie dyskusje trwały więc m.in. przy analizie tego, jak najlepiej podzielić przestrzeń w szafach. Trzeba było również antycypować, jak ma wyglądać ciąg pracy, gdzie najlepiej założyć miejsce na żywność, garnki, gdzie mają znaleźć się kosze na śmieci itp.

Ważnym założeniem i przy okazji kolejnym wyzwaniem było to, że projekt przestrzeni kuchennej w miejscu takim jak Nasz Przyjazny Dom, musi zakładać potrzeby różnych mieszkańców, jak i ich rotację. Kuchnia Przyjaznego musiała więc zostać zaprojektowania – nie jak to zwyczajowo bywa pod konkretną osobę, która ma określone preferencje i ograniczenia – tylko zdecydowanie bardziej uniwersalnie, w taki sposób, aby każda z osób z niepełnosprawnością wchodząca do domu była w stanie się tu odnaleźć i dobrze funkcjonować.

Niemniej istotną kwestią przy projektowaniu była również przewidywalność przestrzeni dla użytkowników z niepełnosprawnością. – Być może to się wydaje banalne, ale pewnego rodzaju instynktowność projektu i funkcji zastosowanych w danym projekcie jest bardzo ważna. Bo tutaj nie ma przestrzeni na to, żeby nauczyć kogoś: Tutaj mamy  takie sprytne rozwiązanie, że jak się tu przyciśnie, to się otworzy szafka itp. W projektowaniu dla osób z niepełnosprawnością meble i przestrzeń musi być przewidywalna i bardzo logiczna – uważa właścicielka Wykrzyknik Studio.

– Fajnie, że po stronie fundacji była duża otwartość i chęć dyskusji oraz dochodzenia de facto wspólnie do najlepszych możliwych rozwiązań. Ważnym elementem – niezbędnym – był wywiad z mieszkańcami domu i ich rodzicami. Konsultacje z osobami, które pracują z niepełnosprawnymi, a także lektura przykładów zagranicznych – zwłaszcza ze Skandynawii czy Niemiec – które są mocne w tego typu tematach – wyjaśnia Agata Wykrzykowska.

Projektant nie jest niezbędny, ale…, czyli rzecz o tym, po co komu projektant?

Poprzednie akapity dobitnie wskazują, że w całym procesie powstawania przestrzeni do życia projektant pełni ważną rolę. Można powiedzieć, że jest niezbędny, choć z tym ostatnim stwierdzeniem właścicielka Wykrzyknik Studio nie do końca się zgadza.

– Projektant nie jest niezbędną osobą do projektowania mieszkania czy domu. Spora część społeczeństwa żyje w przestrzeni, którą sami sobie wymyślili i jest szczęśliwa. Aczkolwiek projektant jest osobą, która potrafi świetnie rozplanować mieszkanie, przestrzeń po to, żeby żyło się w niej wygodniej. Po to, żeby uzyskać możliwie najlepsze przestrzenie do funkcjonowania, do przechowywania, do wykonywania wszelkich czynności, które wiążą się z domem jak: pranie, gotowanie, sprzątanie, przechowywanie rzeczy itd. Takich rzeczy taka osoba, która na co dzień nie zajmuje się projektowaniem po prostu nie jest w stanie przewidzieć. I z czasem musi się pogodzić z tym co wyszło, a nie z tym co miało być. Projektant ma swoją check-listę i jest w stanie po prostu sprawdzić, czy każdy z elementów, aspektów funkcjonowania w przestrzeni został zaspokojony. Jak zostało to rozwiązane. I czy klientowi w tym będzie wygodnie. To jest coś czego nie widać, ale potem w użytkowaniu tej przestrzeni ma bardzo duże znaczenie – wyjaśnia Agata Wykrzykowska.

Drugim aspektem, który wnosi projektant do wnętrza jest estetyka. I to, że wnętrze, które powstaje, jest ergonomiczne i ma wszystko, co powinno posiadać. A do tego jest również piękne, przyjemne do przebywania. I – oczywiście – uwzględniające to, kto w nim mieszka, co lubi, w jakich przestrzeniach czuje się świetnie.

Ważną rzeczą, którą zyskuje się dzięki współpracy z projektantem, to doświadczenie i znajomość materiałów. Projektant na co dzień pracuje z tkaninami, płytami meblowymi, ceramiką itp. Zna produkty, zna możliwości, zna rozwiązania, które się pojawiają, a rynek jest bardzo dynamiczny i dostarcza cały czas nowych rozwiązań. I w tym kontekście klient, który na co dzień zajmuje się innymi rzeczami, a dom czy mieszkanie urządza raz na kilkanaście lat, nie jest w stanie nadążyć za zmianami i posiąść tej wiedzy „po godzinach”. Musiałby wykonać olbrzymią pracę, żeby to wszystko odkryć.

– To nie jest niemożliwe. Ale jest to trudne, czasochłonne i zwykle kosztowne. Nie jesteśmy też w stanie pewnych rzeczy przewidzieć. Często popełnia się błędy, kiedy robi się to samemu. Projektant jest kosztem, ale z drugiej strony pozwala zaoszczędzić na wielu rzeczach, których się nie przewidzi, a można w łatwy sposób zastosować bez popełniania błędów. Bo błędy w urządzaniu mieszkania, błędy techniczne, które się zdarzają w trakcie remontu, generują koszty, których można uniknąć zatrudniając projektanta – wyjaśnia Agata Wykrzykowska.

Jak zaprojektować wnętrza dla osób z niepełnosprawnością?

Na koniec wróćmy jednak do głównego tematu tego wpisu, którym jest projektowanie wnętrz dla osób z niepełnosprawnościami, co jest jeszcze pewnego rodzaju novum w naszym kraju i nie jest w Polsce bardzo powszechne. Niestety ale często obowiązek dostosowania przestrzeni dla potrzeb osób z niepełnosprawnością jest traktowane jako kłopot i zbędny koszt dla wykonawcy i inwestora…

Ale na ten temat nie będziemy tutaj dyskutować. Skupimy się na kilku wskazówkach, o których mówi Agata Wykrzykowska, dzięki którym można lepiej zaprojektować przestrzeń dla osób z niepełnosprawnością.

Wskazówka projektanta: rozmawiać z klientem

Pierwszą wskazówką, jak lepiej zaprojektować przestrzeń dla osoby z niepełnosprawnością, to rozmawiać z tą osobą i dowiedzieć się, co komplikuje jej codzienne życie. I w projekcie zawrzeć rozwiązanie. Człowiek sprawny nie jest w stanie przewidzieć tego, co utrudnia życie osobie z niepełnosprawnością. Pogłębiony wywiad, odpowiada nam na kluczowe pytania i bez niego nie zaprojektujemy tej przestrzeni dobrze.  

Wskazówka projektanta: zadbać o każdy detal

Mając odpowiednią ilość danych i wiedzę na temat niepełnosprawności i związanych z nią ograniczeń, nie pominiemy żadnego z detali. To dużo mniejszych i większych kwestii ale wszystkie są istotne: To likwidacja progów, o których trzeba pamiętać jeśli rozmawiamy o osobie  na wózku; To zastosowanie trwałych materiałów, jak np. w przypadku mebli – na przykład fornirowane meble wszelkiego typu są piękne, ale mało trwałe i to jest zaleta laminowanych płyt meblowych, którą daje przewagę nad naturalnymi materiałami; To gniazda wszelkiego typu, które mamy w pomieszczeniach trzeba pamiętać, żeby były na odpowiednich wysokościach, odpowiednio dostępne i wygodne do wykorzystywania na co dzień.

Wskazówka projektanta: przewidywalność

Kolejną wskazówką, jak lepiej zaprojektować przestrzeń dla osoby z niepełnosprawnością, to zadbać o przewidywalność rozwiązań w projekcie. Wszystko musi być instynktowne, naturalne, żeby każda czynność, każdy przedmiot, który gdzieś jest schowany, gdzieś jest ustawiany wynikał po prostu z logiki.

Wskazówka projektanta: dobór odpowiednich sprzętów RTV i AGD

Kolejnym praktycznym tipem jest to, żeby robiąc zakupy sprzętów AGD sprawdzić łatwość ich użytkowania. To ważne, by sprzęty dobierać w taki przyjazny sposób i też w przypadku kiedy mamy do czynienia z osobami niepełnosprawnymi warto dobierać proste rozwiązania. Czyli sprawdzić czy sposób obsługi danego urządzenia jest przyjazny, łatwy i logiczny. Taki, że dwa przyciski się włącza dwa przyciski wyłącza, bez komplikacji, wyborów i wybierania tysięcy funkcji. Należy spojrzeć na dany sprzęt z perspektywy klienta z niepełnosprawnością, a nie ze swojej.

Wskazówka projektanta: kolorystyka

Kolory są również bardzo ważnym temat przy projektowaniu dla osób z niepełnosprawnością. Często design idzie w kierunku neutralnym. Albo jakiegoś monochromu. I to jest piękne i wszystko wygląda. Ale osoby z niepełnosprawnościami potrzebują kontrastów, potrzebują dobrego czytania przestrzeni. To oznacza, że jeżeli mamy jasne blaty, to talerze powinniśmy mieć ciemne. Bo łatwiej trafić nakładając na taki talerz, bo go widać. To też np. odpowiednie kolory. Żółty jest często postrzegany przez projektanta jako niezbyt przyjazny, bo jest dość ostry. Ale de facto żółty jest kolorem, który pozostaje w spektrum spojrzenia osoby tracącej wzrok najdłużej. A moją rolą jako projektanta, jest zrobić tak, żeby ten żółty ograć w tej przestrzeni dla osoby niepełnosprawnej. Unikać należy połyskliwych powierzchni, bo materiały połyskliwe osobom niedowidzącym bardzo utrudniają funkcjonowanie.

Jeśli zainteresował Cię temat Przyjaznego Domu w Sopocie, zajrzyj na nasz kanał Forner TV na Youtubie, aby obejrzeć więcej tego typu materiałów.